Değerli okurlarım, geçen haftalarda olduğu gibi bugün yine farklı bir din felsefesi görüşünden bahsedeceğim. Her şey ve herkesin tanrı, tanrının da her şey ve herkes olduğu görüşüne sahip bir dini felsefe görüşü olan “panteizm”, politeizme (çoktanrıcılık) benzer fakat her şeyin tanrı olduğunu söyleyerek politeizmin ötesine geçer. Politeizmden bahsettiğim için bilmeyenler mutlaka olacaktır o yüzden kısaca bu terime de değinmek istiyorum: Politeizm, çoktanrıcılıktır. Yani bu inanca mensup kişiler tarafından tanrılara farklı farklı görevler verilmiştir. Toplumlar, kendi tanrılarına çeşitli özellikler ve güçler yüklemiştir. Örnek verecek olursak İskandinav ve Yunan mitolojisinden türemiştir. Çoktanrılı bir yapısı olmasına rağmen politeistler, “tanrılar üstü bir tanrı” figürüne inanırlar.” “Tanrılar üstü tanrı” inancı, politeizmin dikkat çeken özelliklerinden biridir. Diğer taraftan ise panteizme göre bir ağaç, bir hayvan, bir bulut, bir insan ve hatta bir taş dahi tanrıdır. Panteizm genellikle uzak doğu taraflarında benimsendiği için bilinen en büyük savunucusu ise “Spinoza” dır. İnsanlık tanrıyı sonsuz iyi olarak tanımlarken, onun her şeyin en iyisi ve güzeli olduğunu kabul ederken ve tüm bunları okurken, zalim bir insanın hatta kötülüğü hayat felsefesi haline getirmiş birinin, panteizme göre nasıl tanrı olabileceği sorusu aklımıza geliyor. İyiliğin temsilciliğini üstlenmiş biri nasıl kötü biri olabilir, yahut iyiliği emredecek bir varlık nasıl özünde kötü olabilir? Bana kalırsa panteizmin en çelişkili noktası tam da burasıdır. Panteizme göre bizler yani insanlar birer yanılsamadır. Gerçek, var olan birer varlık olmaktan çok uzağız. Lakin tek bir varlık ve gerçek vardır o da tanrıdır. Bu görüşe sahip birinin kendini bu cümleye inandırması için, yani ben bir yanılsamayım aslında gerçekte yokum demesi çelişkili bir durumdur. Ünlü felsefeci Descartes’in sözünde olduğu gibi bu cümleyi kendi kendine söylemek, anlamak ve bu cümleyi düşünmek için “benliğin” var olması şarttır. Görüldüğü üzere merkezinde insan olan tüm düşünceler yoruma ve eleştiriye açıktır. Bilgiyi ve anlatılmak istenen fikri olduğu gibi almaktansa, bunu akıl süzgecimizden geçirip ondan sonra benimseyip ya da benimsemeyeceğimize karar vermeliyiz. Hepinize sınırsız sevgi ve mutluluklar diliyorum. Bu esnada Kurban Bayramınızı en içten dileklerimle kutluyor hepinizi Allah’a emanet ediyorum.